Fontein met de vier gietijzeren lantarens en twee drinkwater-fonteinen voor paarden
Plaats: Beursplein
Datum: 27 mei 1903
Architect: H.P. Berlage (1856-1934)
Materiaal: hardsteen, gietijzer, koper
Maten: Hoogte bassin ca. 0,45 m. Doorsnee 3 m
Hoogte watersculptuur: ca. 4 m
De fonteinen zijn ontworpen als drinkplaats voor paarden in een tijd dat het verkeer nog voornamelijk bestond uit paard en rijtuig. De rand van het bassin is laag en loopt schuin af naar binnen, zodat de paarden makkelijk bij het water kunnen.
Architect H.P. Berlage
Aan de voet van de klokkentoren van de Koopmansbeurs, in de muur aan de kant van het Damrak, is een plaquette aangebracht met de tekst: “HET GEMEENTEBESTUUR VAN AMSTERDAM HEEFT DEZEN STEEN DOEN PLAATSEN TER ERE VAN DR. H.P. BERLAGE, DIE OP DEN 21STEN FEBRUARI 1926 DEN ZEVENTIGJARIGEN LEEFTIJD BEREIKTE EN IN DE JAREN 1898-1903 DEZE BEURS BOUWDE”. Boven de tekst is een reliëf van zijn profiel gebeiteld, met puntige sik, scherpe neusvleugels en wilskrachtige trekken. Het reliëf is gemaakt door beeldhouwer L. Zijl.
H.P. Berlage studeerde architectuur aan het Eidgenössische Polytechnikum in Zürich van 1875 tot 1878. Na zijn studie reisde hij door Italië, Oostenrijk en Duitsland, waar hij onderzoek deed naar de architectuur van Griekse tempels, middeleeuwse kerken en renaissancepaleizen. Als zelfstandig architect in Amsterdam ontwikkelde Berlage een vernieuwende bouwstijl. Voorbeelden zijn onder andere het kantoorgebouw voor de verzekeringsmaatschappij ‘de Algemeene’ (1892-1894) aan het Damrak, de Koopmansbeurs (1896-1903) en het Bondsgebouw voor de diamantbewerkers aan de Henri Polaklaan (1898-1900). Hij gebruikte ‘eerlijke’ materialen zoals baksteen, hout en natuursteen. De Beurs van Berlage, met de zichtbare constructie in baksteen en ijzer, de totaalcompositie van de gevels, de ingetogen kunstwerken en versieringen, wordt beschouwd als het begin van de nieuwe zakelijke of functionele bouwstijl in de eerste helft van de 20ste eeuw. De kunstwerken aan gevels en muren markeren de architectuur van het gebouw.
Van Koopmansbeurs tot Muziekcentrum
Rijen iepen omzomen het Beursplein, vier gietijzeren lantarenhouders (ook door Berlage ontworpen) en twee fonteinen markeren de lege rechthoek in het midden. Het midden als een voorhof, dat leidt naar de trap voor de monumentale entree van de Koopmansbeurs.
In 1903 opende koningin Wilhelmina, 22 jaar oud en vergezeld van echtgenoot prins Hendrik en koningin-moeder Emma, de Koopmansbeurs. Zij liep met haar gevolg over de rode loper de trap op, onder de middelste van de drie poorten door, langs de vestibule naar de grote goederen hal waar de openingsplechtigheid plaats vond. Het gebouw met zijn rijk versierde zalen, kantoren, restaurant en verschillende ingangen werd gebruikt voor de handel in goederen, granen en effecten.
In 1913 verhuisde de effectenhandel naar een eigen pand naast de beurs. In 1984 zijn alle beursactiviteiten verhuisd naar nieuwbouw. Daarna kreeg de beurs een culturele bestemming. De goederenzaal wordt gebruikt voor tentoonstellingen, de zalen voor graan- en effectenhandel zijn omgebouwd tot muziekcentrum met een grote en een kleine concertzaal en alles wat erbij hoort. De hal achter de drie poorten, met de tegeltableaus van Toorop aan de wanden, is verbouwd tot grand café.
De stenen fonteinen met als enige versiering het smeedijzeren kroontje krijgen in herfst en winter een beschermende kap op, een groene puntmuts. Fonteinen en lantarens staan op de lijst van Rijksmonumenten.
Renovatie Beursplein
Rond 2000 was het Beursplein een rommelig plein. Honderden fietsen werden er dagelijks gestald, de fonteinen deden het niet meer,in de bassins werden planten gezet.
In 2017 ging het plein op de schop. Een nieuwe fietsenstalling werd gebouwd onder de grond.
Op het plein ligt nu een vloer van grijs en rode natuursteen. De originele elementen, de fonteinen en gietijzeren lantarenpalen van Berlage, staan weer op hun plek.
In 2018 was de feestelijke opening van het nieuw ingerichte Beursplein.
Literatuur en bronnen
Beursgids voor Amsterdam, beschrijving der Nieuwen Beurs. 1903-1904.
Daniël Castor, Drawing Berlage’s Exchange. 1996.
Manfred Bock, Jet Collee en Hester Coucke, H.P. Berlage in Amsterdam, gids langs 54 architectuur-projecten. 1987.
Prof. ir. C.J.M. Schierbroek e.a., Baksteen in Nederland.
Ons Amsterdam 27/10. Ellinoor Bergvelt, De Beurs van Berlage.